Muziek helpt bij prettig natafelen

Muziek is de laatste prikkel die dementerende ouderen nog kan bereiken. Muziektherapeut Irene Maijer–Kruijssen publiceerde onlangs een artikel over de werking van muziektherapie op de afdeling van een verpleeghuis. Deze vorm van therapie, in Nederland nog geen gemeengoed in de verzorgingshuizen, is een onderzoeksveld waarvan steeds meer bewijzen komen dat het werkt, bijvoorbeeld bij de behandeling van Parkinson.

Sinds elf jaar werkt Irene Maijer–Kruijssen als muziektherapeut in verschillende verpleeg- en verzorgingshuizen in Amsterdam Zuidoost. Muziektherapie op de afdeling is nog niet zo bekend, het werd vaak omschreven als ‘een leuke vorm van activiteitenbegeleiding’, maar niet gezien als ‘muziektherapie’. Ze besloot een artikel te schrijven waarom het wel degelijk therapie is. Om de ontwikkelingen op de voet te kunnen volgen, neemt ze deel aan workshops, leest ze veel en gaat ze in september de opleiding Master of Arts Therapies volgen.

Samen zingen

In het artikel over muziektherapie op de afdeling beschrijft ze op levendige wijze hoe ze met muziek in contact weet te komen met de bewoners, en hoe de bewoners langs die weg ook het onderling contact versterken. Een voorbeeld: een vrouw uit Suriname die meestal weggedoken en stil aan tafel zit, nodigt ze uit om een Surinaams liedje te zingen. Dat gebeurt eerst nog heel zachtjes. Irene doet mee, en ook een verzorger voegt zich bij de muziek. Op gegeven moment brengen ze met z’n drieeen het liedje nog een paar keer meerstemmig ten gehore, de bewoonster zingt welluidend mee. De verzorgster uit na afloop haar verbazing: ze had nooit geweten dat mevrouw nog zoveel taal tot haar beschikking had.

Wetenschappelijk bewijs

Eerder dit jaar bezocht Irene Maijer–Kruijssen een congres over ‘Muziek en het Brein’, waar ze werd gesterkt in haar vermoeden dat er steeds meer wetenschappelijk bewijs voor muziektherapie is. Een van de sprekers was  prof. dr. Dick Swaab (arts, neurobioloog), die  in zijn lezing aandacht besteedde aan de kracht van muziek bij dementiepatiënten. Irene: “Hierdoor werd nogmaals duidelijk dat muziek heel veel goeds doet. De reden is dat  muziek het diepst verankerd ligt in de hersenstam. Daarom kun je met muziek voor dementerenden zoveel doen.”

Zingen bij de afwas

Het idee om muziek in te zetten, past uitstekend in het concept van Etenstijd, vindt Irene. Zij schetst het verloop van een avond: als mensen smakelijk hebben gegeten en er zijn aan tafel al verhalen losgekomen, kun je dat voorzetten met muziek tijdens het natafelen. “Dat kun je heel goed samen doen. Als ik met ouderen over muziek praat, verwijzen ze vaak naar het verleden: ‘Leuk, dat samen zingen. Dat deden wij vroeger thuis ook bij de afwas.’ Omdat je net hebt gegeten kun je met een liedje aansluiting zoeken, bij bijvoorbeeld het Indonesisch eten.” Natuurlijk kan er  ook tijdens het koken gezongen worden, samen zingend de aardappels schillen of groenten snijden. of tijdens de afwas en het afdrogen: bij deze generatie hoort zang er nog automatisch bij.

Stel gerichte vragen 

Net als met koken zul je de dementerende ouderen op weg moeten helpen met gerichte vragen. Op de vraag: ‘ Welk liedje vind je mooi’, krijg je volgens Irene niet gauw een antwoord. Irene beveelt aan om keuzes voor te leggen: heeft u voorkeur voor een Nederlands of Engelstalig liedje? Iets van voor of na de oorlog? “Daarna is het even aftasten welk liedje past. Soms zullen anderen inzetten, waarbij in het ideale geval een koortje ontstaat. En anderen luisteren even en gaan dan meezingen. Als je maar genoeg herhaalt, zijn ook dementerenden nog in staat veel dingen te leren, liedjes die verborgen zitten in hun geheugen maar wel degelijk nog naar boven kunnen komen.”

Ieders muziekverleden

Het is helemaal niet nodig dat alle verzorgers van de Globe op muziekles moeten om het gewenste effect te bereiken, zegt Irene. Het is net als met koken: je hoeft niet naar de hotelschool om een goede maaltijd met en voor ouderen te bereiden. Je moet er alleen gerichte aandacht en gevoel voor hebben. Echt geïnteresseerd zijn in de bewoner en zijn verleden. En het is handig als je vooraf van verschillende bewoners al iets van het muziekverleden weet, zodat je er makkelijker op kunt inspelen tijdens het natafelen. “Muziekvoorkeur is iets heel persoonlijks: ik zet als ik thuiskom meteen de radio uit: even niks aan mijn hoofd. Mijn man wil juist even muziek om zich heen. Het is handig als je in de bewonersbiografie ook iets vastlegt over de muziek die bewoners vroeger leuk vonden, en wanneer ze er het liefste naar luisterden.”

Niet tijdens het eten

Het is niet aan te bevelen om tijdens het eten muziek aan te zetten.“Op dat moment concentreren de bewoners zich op de smaak, op het eten zelf. Dan is het slimmer als  je geen achtergrondmuziek erbij hebt. Dat zijn teveel prikkels ineen. We weten van dementerenden dat alle prikkels ongefilterd binnenkomen. Het wordt al gauw veel te druk in het hoofd.”

Wat de mensen nog wel kunnen

Het beste uit mensen halen langs de weg van muziek is ook een kwestie van even de knop omzetten, vindt Irene. Haar ervaring in verpleeg- en verzorgingshuizen heeft haar geleerd dat de omgeving van dementerenden vooral bezig is met wat mensen niet meer kunnen, en om ze daar dan bij te helpen. “Er wordt naar de handicap gekeken, in plaats van naar het gezonde deel van de mensen en de herinneringen die mensen nog in huis hebben waardoor er iets gemeenschappelijks kan ontstaan.”

Kattenkop
Irene geeft een tip: neem eens wat vaker rust en ga er gewoon bij zitten. En dan kijken wat de bewoners zelf gaan doen. Laatst pufte Irene eens op de bank en begon ze te mopperen over een ruzie thuis met haar dochter. ‘Jij bent ook zo’n kattenkop’, reageerde een bewoner’. “Je laat de ander dan in zijn waarde. Dementerenden hebben nog zoveel te bieden.”    

Gerelateerde artikelen:
> Zingend taal leren